Boga nikt nie widział, a zatem czy można przedstawiać Jego wizerunek? Dzięki tajemnicy Wcielenia niewidzialny Bóg przyjął ludzkie ciało.W osobie Jezusa, swojego Syna, stał się człowiekiem: ,,On jest obrazem Boga niewidzialnego" pisze św. Paweł w Liście do Kolosan (Kol. 1.15). Przyjęcie przez Boga ludzkiej natury dało początek przedstawiania Go za pośrednictwem obrazu. ,,Kto mnie widzi, widzi także i Ojca" - czytamy w Ewangelii św Jana ( J.14.9.) W ten sposób sztuka sakralna stała się kontynuacją tajemnicy Wcielenia. W Starym Testamencie Bóg objawił się przez swoje Słowo. Przez narodziny Chrystusa Słowo stało się ciałem będącym obrazem Boga Niewidzialnego.
Sobór Konstantynopolitański IV orzekł, iż ikonie Zbawiciela należy się cześć taka sama jak księdze Ewangelii. Dlatego też pisanie ikony było porównywane do przepisywania świętych ksiąg, Obie czynności wymagały wiedzy, modlitwy i głębokiego życia duchowego, dlatego też pierwotnie były wykonywane jedynie przez mnichów. Tak jak praca kopisty przepisującego Pismo Święte wymagała dokładnego wczytywania się w Słowo, nie dopuszczała żadnych zmian i swojego własnego wkładu, tak praca ikonopisty wymaga rzetelnego wpatrywania się w pierwotny wzór i wiernego oddania go w ikonie, bez swojej własnej interpretacji. Tak więc każda ikona jest przekazem wiary i treści ewangelicznych, a nie tylko dziełem artystycznym. Ikonograf z kolei jest jedynie narzędziem do ich realizacji. Kult ikony jest jej odczytywaniem, wymagającym nie tylko znajomości jej języka i symboliki na poziomie intelektualnym , ale również poprzez modlitwę na poziomie duchowym. Ikona wymaga wiary, ale i również do wiary prowadzi i ją pogłębia.
Sobór Konstantynopolitański IV orzekł, iż ikonie Zbawiciela należy się cześć taka sama jak księdze Ewangelii. Dlatego też pisanie ikony było porównywane do przepisywania świętych ksiąg, Obie czynności wymagały wiedzy, modlitwy i głębokiego życia duchowego, dlatego też pierwotnie były wykonywane jedynie przez mnichów. Tak jak praca kopisty przepisującego Pismo Święte wymagała dokładnego wczytywania się w Słowo, nie dopuszczała żadnych zmian i swojego własnego wkładu, tak praca ikonopisty wymaga rzetelnego wpatrywania się w pierwotny wzór i wiernego oddania go w ikonie, bez swojej własnej interpretacji. Tak więc każda ikona jest przekazem wiary i treści ewangelicznych, a nie tylko dziełem artystycznym. Ikonograf z kolei jest jedynie narzędziem do ich realizacji. Kult ikony jest jej odczytywaniem, wymagającym nie tylko znajomości jej języka i symboliki na poziomie intelektualnym , ale również poprzez modlitwę na poziomie duchowym. Ikona wymaga wiary, ale i również do wiary prowadzi i ją pogłębia.
W ikonografii rozróżniamy kilka typów ikon, główne z nich to:
Ikony Jezusa Chrystusa
Jezus jako połączenie boskości i człowieczeństwa przedstawiany jest w różnoraki sposób. Jednym z najbardziej rozpowszechnionych typów jest Mandylion-wizerunek samej twarzy Jezusa na chuście, często podtrzymywanej przez dwóch archaniołów.
 |
| Mandylion XVI w., Muzeum Narodowe w Warszawie |
Chrystus Pantokrator, czyli Wszechwładca. Często ukazywany jest w geście błogosławieństwa, z księgą w ręku, w czerwonym chitonie (rodzaj koszuli) i himationie w kolorze niebieskim (rodzaj peleryny). W większości ikon Jezus przedstawiany jest z charakterystycznym nimbem krzyżowym, wewnątrz którego znajdują się trzy litery symbolizujące słowa: Jestem Który Jestem".
 |
| Pantokrator XVIII w., Rosja, własność prywatna |
Inne typy przedstawień Chrystusa:
Zbawiciel na mocach
Chrystus błogosławiący
Chrystus Emmanuel
Ikony Matki Bożej
Hodegetria- wskazująca drogę, przewodniczka. najbardziej rozpowszechniony wizerunek w sztuce chrześcijańskiego Wschodu. Maryja ubrana jest maforion (długa, wierzchnia szata), który często przyozdobiony jest trzem gwiazdkami oznaczającymi jej dziewictwo. Gestem prawej dłoni wskazuje na małego Jezusa, siedzącego na jej lewym ramieniu. Dzieciątko odziane jest w chiton i himation, w lewym ręku trzyma zwój pisma , prawą natomiast unosi w geście błogosławieństwa.
Eleusa - nazwa pochodząca od greckiego słowa ,,eleos" oznaczającego miłosierdzie. Dzieciątko czule tuli się do Matki i obejmuje ją za szyję. Główny akcent jest tutaj położony na bliską, pełną czułości relację Matki z Synem. Nastrój ikony jest smutny, melancholijny, zapowiada przyszłą Mękę Jezusa i współcierpienie Maryi pod krzyżem.
 |
| Matka Boska Smoleńska |
 |
| Matka Boska Częstochowska Klasztor O. Paulinów, Jasna Góra |
Eleusa - nazwa pochodząca od greckiego słowa ,,eleos" oznaczającego miłosierdzie. Dzieciątko czule tuli się do Matki i obejmuje ją za szyję. Główny akcent jest tutaj położony na bliską, pełną czułości relację Matki z Synem. Nastrój ikony jest smutny, melancholijny, zapowiada przyszłą Mękę Jezusa i współcierpienie Maryi pod krzyżem.
 |
| Matka Boska Włodzimierska XII w, Moskwa, Cerkiew św. Mikołaja |
Matka Boska Znaku (Maryja Orantka- Orędowniczka) - Maryja przedstawiona jest z wzniesionymi w geście modlitewnym dłońmi, w pozycji siedzącej lub stojącej, z wyobrażeniem Jezusa Chrystusa jako dziecka, często ukazanym w okrągłym medalionie.
 |
| Matka Boska Znaku XVI w., Muzeum Narodowe w Krakowie |
 |
| Abałacka ikona Matki Bożej ,,Znak" Rosja, monaster w Abałaku, XVII w. |
Aniołowie zostali stworzeni przez Boga przed powstaniem widzialnego świata. Zostali powołania do wykonywania woli bożej i nieustannego wielbienia Jego chwały.
Archanioł Michał- dowódca wojsk niebiańskich. Jego hebrajskie imię Michael oznacza: ,,Któż jak Bóg". Najczęściej ukazywany jest jako posłaniec lub jako wojownik.
 |
| Św. Archanioł Michał XVII w, Muzeum Historyczne w Sanoku |
Archanioł Gabriel- jest archaniołem Zwiastowania i opiekunem Świętej Rodziny, jego imię znaczy: ,,Bóg jest siłą". Często ukazywany jest w scenie Zwiastowania, gdzie przybywa do Maryi obwieszczając jej dobrą nowiną o Jezusie, którego pocznie i porodzi.
 |
| Archanioł Gabriel w scenie Zwiastowania XV w., Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku |
Archanioł Rafał jego imię znaczy: ,, Bóg uleczył",Należy do aniołów stworzonych przez Boga w pierwszym dniu tworzenia świata. Jest opiekunem podróżnych i towarzyszem każdego człowieka w ziemskiej wędrówce.
Literatura:
1. Michał Janocha, ,,Ikony w Polsce, od średniowiecza do współczesności", Wydawnictwo Arkady, 2010 r.
2. Djonizjusz z Furny: ,,Hermeneia, czyli objaśnienia sztuki malarskiej", Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2003 r.
